Al meer dan 30 jaar lang reis ik elke kerst naar Berlijn. Dit keer sliepen mijn vrouw en ik iets buiten Berlijn in een voorstadje aan de Rudolf Breitscheidtstrasse. Het was bekend gebied, we waren er al eerder geweest.
Breitscheidt. Babelsberg heeft een straat met die naam, en Berlijn een plein.
Eens was de Breitscheidtplatz in Berlijn onderdeel van het hart van het oude West Berlin met Bahnhof Zoo en de Gedächtniskirche om de hoek . Na de Wende werd het een vergeten plek met een voor Berlijnse begrippen armzalige kerstmarkt (er zijn er 44 in de stad) en juist op die plek reed een gek in een vrachtauto op de kerstmarkt in. “Wahllos” doodde de gek met zijn vrachtauto mensen.
En wie was die Breitscheidt dan wel? Zonder de aanslag was het een naam gebleven van een straat zonder verdere gedachten aan de naamgever.
Breitscheidt was een sociaal democraat met liberale wortels. Een belangrijk politicus in de nadagen van Weimar en vooral verantwoordelijk voor het buitenlandbeleid van de sociaal democraten. Na de ondergang van de Weimarer Republik vluchtte hij voor het NS regime naar Frankrijk. In Frankrijk werd hij gevangen gezet door het bewind van Petain. Vrij kort daarna werd hij uitgeleverd aan Nazi Duitsland. Hier werd hij vastgezet in Buchenwald waar hij in 1944 om het leven kwam.
Wahllos doodde de gek in zijn vrachtauto. Wahllos – maar op een heel andere manier doodde – het NS Verbrecher Regime zijn vijanden.
Maar wij zijn niet “wahllos”, wij hebben wel een keuze.
Daartoe hebben we een opdracht. Rabbi Nachman (ik herlees op dit moment de chassidische boodschap van Martin Buber om een Duitstalige joodse dichter uit Oost Europa beter te begrijpen) heeft ooit gezegd: de wereld is slechts om mijnentwille geschapen. Daarom moet ieder mens er acht op slaan om te allen tijde en op iedere plaats het tekortschieten van de wereld te vervullen.
Ik begin van die oude verhalen te houden, ze zijn vol hoop. Ze sporen je aan je eigen lot in eigen hand te nemen. Het geloof in God en de uitleg van de wet hielp de joodse gemeenschappen in het oosten van Europa aan de rand van de Oostenrijk-Hongaarse dubbelmonarchie zich te handhaven in een wereld die net als de wereld van nu niet zachtzinnig voor minderheden was.
Niemand knetet uns wieder aus Erde und Lehm,
niemand bespricht unsern Staub.
Niemand.
Gelobt seist du, Niemand
Volgens de dichter Paul Celan is er sinds de concentratiekampen, waarvan Buchenwald er een was, geen God meer waar we op kunnen terugvallen. We zijn alleen op de wereld. Dat geloof ik ook, maar ik geloof ook in de gezamenlijke verantwoordelijkheid om het goede te doen. Door Samen op te trekken, kunnen we de wereld een beetje beter maken. Dat kunnen wij doen door vluchtelingen als Breitscheidt een plek te geven in onze gemeente door ruimhartig statushouders te huisvesten. Maar er is veel meer te doen, de rij van onderwerpen waar SAM zich mee bezig kan houden is eindeloos. Laten we vooral SAMen bouwen in een onrustige wereld. En wat wij SAMen doen, dat doet er toe.